W sprawie selekcji w naszym środowisku toczy się nieustanny spór. Część myśliwych jest przekonanych, że większość planu odstrzału saren i jeleni należy wykonywać wśród młodzieży.
Komisja Hodowlana wykorzystując wprowadzenie odstrzalu łaniek i szpicaków w okresie letnim, przesłała do Naczelnej Rady Łowieckiej propozycję gruntownego przebudowania zasad selekcji. Kluczowym punktem tych zmian jest powrót do odstrzału młodzieży.
Mam nadzieję, że projekt nie znajdzie poparcia w radzie. „Wywracanie” zasad selekcji, co kilka lat do góry nogami będzie całkowicie nieczytelne dla myśliwych, ale również wywoła bardzo negatywnie skutki.
Historia zmian
W swojej argumentacji skoncentruję się na jeleniach, ale zanim przedstawię proponowane zmiany chciałbym przypomnieć kilka faktów.
W 2005 roku obowiązywał nakaz odstrzału 50 procent w tzw. I klasie wieku, czyli byków do piątego roku życia, a do oceny prawidłowości wprowadzono kryterium wagi, co było uzasadnione z naukowego punktu widzenia, ale całkowicie nie sprawdziło się w praktyce.
Naczelna Rada Łowiecka w 2009 roku postanowiła zrezygnować z tego kryterium, a w łowiskach z zachwianą strukturą wieku, gdzie nie było byków powyżej 10 lat zalecono zmniejszenie ich odstrzału o 30 procent, przy jednoczesnym zwiększeniu odstrzału łań. Była to radykalna zmiana, ponieważ koła łowieckie równocześnie mogły zredukować odstrzał I klasy wieku – minimum ustalono na 30 procent.
Jednym z aktywnych krytyków tych zmian był Piotr Gawlicki, który w 2013 napisał: „(…) skutkiem tej polityki będzie redukcja populacji poprzez drastyczne zmniejszanie się przyrostu i zwiększanie się liczby byków kosztem łań, tak, że struktura płci odwróci się szybko na 2 : 1 i więcej na korzyść byków. W ten sposób populacje kiedyś ustabilizowane wg kryteriów z uchwały NRŁ nr 57/2005, choć wśród byków odmłodzone w stosunku do naturalnej piramidy wiekowej, tracą wszystkie parametry ustabilizowania, a dodatkowo zostają redukowane do kompletnej likwidacji włącznie”
Wszyscy widzimy, że populacja jeleni nie ma odwróconej struktury płci, jest ich zdecydowanie więcej, a myśliwi w końcu mogą strzelać medalowe jelenie. Aby udowodnić wszystkim malkontentom skuteczność nowych zasad selekcji redakcja „Łowca Polskiego” corocznie zbierała dane z okręgów.
Fakty mówią same za siebie. W sezonie 2010/11 odstrzelono 12,5 tysiąca byków w tym medalowych było tylko 312. Sześć lat później odstrzał wzrósł do 23 tysięcy, ale medalowych trofeów mieliśmy prawie dwa tysiące!
Proste i skuteczne
Obecne mocno zliberalizowane zasady uchwalono w 2015 roku. Praktycy, którzy je napisali zarekomendowali radzie likwidację klas wieku, a odstrzał podzielili na osobniki selekcyjne i łowne, aby ocena dokonywana przez myśliwych w łowisku była jak najprostsza.
Konsekwencją tej zmiany było przeniesienie odpowiedzialności za właściwe planowanie na poziom koła łowieckiego. Uznano, że myśliwi najlepiej znają swoje łowiska i wiedzą, jak kształtować odstrzał.
Członkowie rady nie mieli wątpliwości, że wypracowanie jednolitych kryteriów dla całego kraju jest niemożliwe. Nasze łowiska są bardzo zróżnicowanie, zarówno pod względem jakości siedlisk, jak i zagęszczenia zwierzyny.
Uznano, że ogólnokrajowe wytyczne muszą być elastyczne i możliwe do zastosowania w każdym łowisku. Największy problem z wykonaniem planu zawsze występował w obwodach o dużym zagęszczeniu. Dlatego pozostawiono otwartą „furtkę”, czyli możliwość wprowadzania zmian z poziomu zarządu okręgowego i dopuszczenia innych form poroża u „osobników selekcyjnych”, na przykład zaklasyfikowania do tej grupy dziesiątaków koronnych.
Cała prawda
U zwolenników „przykręcania śruby” i sztywnego wyznaczania limitów w pierwszej klasie wieku, nowe przepisy nie zyskały poparcia. Teraz kolejny raz forsują projekt zmian pomimo, że nie mają żadnych merytorycznych argumentów, a tym bardziej badań naukowych na poparcie swojej tezy.
Kluczem prawidłowego zarządzania była i jest struktura odstrzału. Pierwszym wyłomem była zmiana jakiej udało się dokonać w 2005 roku. Dotyczyła rogaczy. Zamiast „minimum” wpisano „do” przy I klasie wieku. To pozwoliło kołom łowieckim rezygnację z ich odstrzału.
Kolejnym krokiem był 2009 rok, gdzie Naczelna Rada Łowiecka tą samą zasadę wprowadziła przy jeleniach. Tym samym pozwoliła cały odstrzał rogaczy i jeleni byków wykonywać wśród najstarszych osobników.
Osobą, z którą przegadałem wiele godzin na temat selekcji był śp. Maciej Łogin. To on mi uświadomił, gdzie leży prawdziwa linia podziału…
Maciej był przekonany, że aby zakopać wszelkie spory na temat zasad selekcji, wystarczy wprowadzić jedną kosmetyczną zmianę. Zakazać odstrzału byków jelenia na polowaniach zbiorowych!
Jego zdaniem w „zasadach selekcji” od zawsze mieszało kilku właścicieli biur polowań, którym zależy na obfitych pokotach, dlatego chcą za wszelką cenę przymusić koła łowieckie, do jak najwyższego odstrzału młodzieży. Dla członków kół nie jest atrakcją strzelanie do szpicaków i szóstaków, więc jeśli muszą je odstrzelić oddają tą wątpliwą przyjemność zagranicznym myśliwym.
Może w końcu przyszedł odpowiedni czas zakończenia jałowych dyskusji. Nie znam myśliwego, który potrafi ocenić wieniec byka „lecącego” nad drogą. Dlatego apeluję do członków Naczelnej Rady Łowieckiej, aby wprowadzili zakaz strzelania do jeleni byków podczas polowań zbiorowych!
Projekt Komisji Hodowlanej
Zasady selekcji populacyjnej i osobniczej zwierząt łownych w Polsce oraz zasady postępowania przy ocenie zgodności odstrzału.
1. W zasadach selekcji samców zwierzyny płowej funkcjonuje określenie:
a) osobnik selekcyjny:
– u łosi określenie to odnosi się do byka o porożu badylarza do formy ósmaka regularnego włącznie,
– u pozostałych jeleniowatych i u muflonów jest to osobnik o określonych dla danego wieku (rozdział VI) cechach poroża lub ślimów, lub o porożu i ślimach mniej rozwiniętych, a także guzikarze, szpicaki, szydlarze i myłkusy, określenia te są aktualne w odniesieniu do wcześniejszych określeń tych form poroża w literaturze łowieckiej.
b) osobnik łowny:
– u łosi jest to osobnik o formie poroża badylarza powyżej regularnego ósmaka oraz półłopatacza i łopatacza.
– u pozostałych jeleniowatych i u muflonów jest to osobnik w określonym wieku bez względu na cechy poroża lub ślimów.
2. Zarządy Okręgowe PZŁ w celu ochrony jakości populacji, po konsultacji z Lasami Państwowymi, mogą zaostrzyć określić inne formy i cechy (z wyłączeniem masy) poroża osobników selekcyjnych. W konsekwencji wszystkie uchwały przyjęte w okręgach przed niniejszą nowelizacją, a niezgodne z nowymi zasadami zostają unieważnione.
3. Planowana wielkość pozyskania zwierzyny grubej zależna jest od zagęszczenia, możliwości siedliskowych i wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (WŁPH).
4. Za zrealizowany odstrzał zgodny z zasadami selekcji, zwany dalej „prawidłowym”, należy uznać odstrzał:
a/ wykonany zgodnie z upoważnianiem do wykonywania polowania,
b/ samców o cechach selekcyjnych wykonany na upoważnienie do odstrzału samca łownego bez względu na jego wiek,
c/ samców o cechach selekcyjnych w wieku łownym wykonany na upoważnienie do odstrzału osobnika selekcyjnego.
Analogiczne zasady realizacji odstrzału obowiązują na polowaniach zbiorowych. Ponadto myśliwi, którzy dokonali odstrzałów opisanych w podpunktach b/ i c/ na polowaniu indywidualnym zgłaszają ten fakt niezwłocznie łowczemu koła lub kierownikowi ohz-tu – nie później niż w terminie 3 dni.
5. Oceny odstrzału samców zwierzyny płowej i muflonów zgodnie z poniższymi zasadami dokonują komisje, o których mowa w art. 42 d ustawy – Prawo łowieckie i § 127 pkt 17 Statutu PZŁ.
6. Przeliczanie stanu liczebnego zwierzyny grubej i muflonów następuje zgodnie z zasadami przyjętymi w wieloletnich łowieckich planach hodowlanych (ustawa Prawo łowieckie, art. 8c, punkt 2b). w odniesieniu do powierzchni obwodu łowieckiego, do powierzchni leśnej oraz bagiennej w przypadku łosia.
7. W obszarach występowania dużych drapieżników ujętych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, należy w wieloletnich łowieckich planach hodowlanych uwzględnić ich obecność.
8. Populacja ustabilizowana i o pożądanej liczebności to taka, która nie powoduje szkód uciążliwych dla gospodarki i odznacza się stabilizacją zagęszczenia, wyrównaną strukturą płci i co najmniej 5% udziałem osobników w wieku łownym. W okresie dochodzenia do pożądanej liczebności oraz struktury płci i wieku w populacjach zwierzyny grubej, dopuszcza się odstępstwa od przyjętych zasad gospodarowania, które zostały ujęte w WŁPH.
Zasady gospodarowania populacjami zwierzyny grubej obejmują działy:
I. Metody szacowania liczebności
II. Określanie zagęszczenia
III. Określanie struktury płci
IV. Określanie przyrostu zrealizowanego młodych przed jesiennym sezonem polowań
V. Planowanie wielkości i struktury pozyskania
VI. Zasady selekcji jeleniowatych i muflonów
VII. Wielkości odstępstw w ocenie prawidłowości odstrzału
VIII. Ocena prawidłowości odstrzału i procedury przy jej wykonywaniu
IX. Wycena medalowa
- Metody szacowania liczebności
Szacowanie liczebności zwierzyny z uwzględnieniem różnicy zagęszczenia między powierzchnią leśną i nie leśną, należy dokonać w rejonach hodowlanych w jednym terminie w celu ustalenia stanu na dzień 10 marca. Zaleca się stosowanie następujących metod według uznania dzierżawców i zarządców obwodów łowieckich.
Łoś, jeleń szlachetny, daniel, dzik – szacowanie liczebności w rejonie hodowlanym w jednym terminie w celu ustalenia stanu na dzień 10 marca. Zalecane metody: tropienia, próbne pędzenia oraz inne metody opisane w literaturze.
Sarna, muflon – szacowanie liczebności w obwodzie łowieckim w jednym terminie w celu ustalenia stanu na dzień 10 marca. Zalecane metody: liczenia bezpośrednie na terenach otwartych, tropienia, próbne pędzenia oraz inne metody opisane w literaturze.
II. Określanie zagęszczenia
Minimalne zagęszczenie wiosenne rodzimych gatunków zwierzyny (przed okresem polowań), dopuszczające eksploatację populacji, określa się na następującym poziomie:
1. Łoś – minimalne zagęszczenia dopuszczające eksploatację populacji – powyżej 5 osobników na 1000 ha powierzchni leśnej i bagiennej obwodu łowieckiego rejonu hodowlanego.
2. Jeleń szlachetny – minimalne zagęszczenia dopuszczające eksploatację populacji – powyżej 3 osobników na 1000 ha powierzchni obwodu łowieckiego leśnej w rejonie hodowlanym.
3. Sarna – minimalne zagęszczenia dopuszczające eksploatację populacji powyżej 1,5 osobnika na 100 ha powierzchni obwodu łowieckiego i powyżej 3 osobn./100 ha powierzchni leśnej w obwodzie.
4. Dzik – zagęszczenia do wg uznania dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego, a w okresie występowania epizoocji wg zaleceń agend rządowych.
Zarządzanie populacjami łosia, jeleni i dzików odbywa się na poziomie łowieckiego rejonu hodowlanego. Sporządzając wieloletnie łowieckie plany hodowlane określające docelową liczebność poszczególnych gatunków w rejonach hodowlanych, należy ich zagęszczenie dostosować do warunków przyrodniczych, presji dużych drapieżników oraz szkód powodowanych przez zwierzynę w uprawach leśnych i rolnych.
III. Struktura płci
Dla jeleniowatych i muflonów struktura płci powinna cechować się proporcją samców do samic w rejonie hodowlanym zbliżoną do układu 1:1 (1:0,8 – 1:1,2). W populacjach odznaczających się niskim zagęszczeniem populacji lub dużą presją drapieżników wskazany jest wyższy udział samic – do 2 na 1 samca.
IV. Określanie przyrostu młodych przed jesiennym sezonem polowań zrealizowanego
1. Łoś, jeleń szlachetny, daniel – od 40 do 70% wiosennego stanu samic w 2. roku życia i starszych.
25. Sarna, muflon – od 30 do 60% stanu samic w 2. roku życia i starszych.
37. Dzik – od 50 do 250% ogólnego stanu wiosennego, przy tym najniższy jest na terenach górskich, a najwyższy w krajobrazie rolniczym z dużym areałem upraw kukurydzy.
V. Planowanie wielkości i struktury pozyskania
Planowana wielkość pozyskania zwierzyny grubej zależna jest od zagęszczenia, przyrostu młodych i śmiertelności pozałowieckiej, możliwości siedliskowych oraz innych zapisów w wieloletnich łowieckich planów hodowlanych. W populacjach ustabilizowanych pozyskanie jest planowane na poziomie niższym od przyrostu młodych określonego na przełomie lata i jesieni, szczególnie w populacjach saren i muflonów, u których ma miejsce najwyższa śmiertelność pozałowiecka (drapieżnictwo, kolizje z pojazdami, kłusownictwo).
Odstrzał samców jeleniowatych i muflonów należy planować na poziomie niższym niż dla samic, ze względu na wyższą śmiertelność naturalną osobników męskich.
1. Łoś, jeleń szlachetny, daniel, sarna, muflon
Optymalna struktura pozyskania: samce – 30 do 450%, samice – 40 do 50%, młode 20 do30%.
72. Dzik
Gospodarowanie populacją: dzierżawca lub zarządca ustala liczbę dzików w obwodzie do pozyskania bez względu na wiek i płeć. Realizując zaplanowany odstrzał należy intensywnie pozyskiwać warchlaki.
VI. Zasady selekcji jeleniowatych i muflonów
Przyjęte kryteria i zasady selekcji należy stosować w rejonach hodowlanych w zależności od jakości i kondycji populacji.
Osobniki żeńskie i młodzież
Dokonując odstrzału samic czy młodzieży wszystkich gatunków należy w pierwszej kolejności eliminować osobniki z widocznymi wadami budowy, w złej kondycji, o matowej, zmierzwionej pokrywie włosowej. Oceniając kondycję u samic warto uwzględnić stan grzęz. Wychudzona sylwetka i powiększone grzęzy świadczą o intensywnym karmieniu potomstwa i eliminacja takiej samicy negatywnie wpłynie na rozwój pozostawionego potomstwa. Przy odstrzale samic i potomstwa w pierwszej kolejności należy dokonać odstrzału potomstwa, a następnie samicy. Pozyskując samice należy intensywnie pozyskiwać osobniki w 2. roku życia.
Osobniki męskie
1. Kryteria odstrzału samców
a) Łoś
| Rodzaj odstrzału | Odstrzał prawidłowy „o” | Odstrzał nieprawidłowy „x” |
| opis form poroży | ||
| selekcyjny – min. 85% ogólnej liczby byków zaplanowanych do odstrzału | badylarze do formy ósmaka regularnego włącznie | formy wyższe |
| łowny – do 15% ogólnej liczby byków zaplanowanych do odstrzału | o porożu badylarza powyżej regularnego ósmaka oraz półłopatacza i łopatacza | brak |
Za odnogę przyjmuje się odrost o długości powyżej 5 cm.
b) Jeleń szlachetny
| Rodzaj odstrzału | Poroże | Odstrzał prawidłowy „o” | Odstrzał nieprawidłowy „x” |
| opis form poroży | |||
| selekcyjny –min. 85% liczby byków zaplanowanych do odstrzału | 1 | szpicaki bez odnóg | szpicaki |
| 2-4 | do | formy wyższe | |
| 5-9 | wszystkie formy niekoronne, jednostronnie koronne oraz obustronnie koronne z nie więcej niż trzema odnogami w koronach | formy wyższe | |
| łowny – do 15% liczby byków zaplanowanych do odstrzału | 10 i starsze | bez względu na formę poroża | brak |
Za odnogę przyjmuje się odrost o długości powyżej:
– 2 cm w pierwszym porożu,
– 5 cm u osobników starszych.
c) Daniel
| Rodzaj odstrzału | Poroże | Odstrzał prawidłowy „o” | Odstrzał nieprawidłowy „x” |
| opis form poroży | |||
| selekcyjny – min. 85% liczby byków zaplanowanych do odstrzału | 1 | szpicaki | formy wyższe |
| 2 | wszystkie łyżkarze | półłopatacze* i formy wyższe | |
| 3-6 | wszystkie formy poniżej łopatacza, łopatacze o długości łopat do 1/3 długości poroża oraz łopatacze o zatokach rozcinających płaszczyznę łopaty co najmniej do połowy jej długości lub do połowy jej szerokości, co jednak nie dotyczy zatoki nad ostrogą | formy wyższe | |
| łowny – do 15% liczby byków zaplanowanych do odstrzału | 7 i starsze | bez względu na formę poroża | brak |
*półłopatacz to byk w 2. porożu z co najmniej jednostronnym, niepodzielonym spłaszczeniem o wysokości minimum 10 cm, które w jego połowie ma szerokość min. 5 cm.
e) Sarna
| Rodzaj odstrzału | Poroże | Odstrzał prawidłowy „o” | Odstrzał nieprawidłowy „x” |
| opis form poroży | |||
| selekcyjny –min. 70% liczby kozłów zaplanowanych do odstrzału | 1 | szpicaki oraz widłaki i szóstaki z wszystkimi odnogami poniżej 2 cm | formy wyższe |
| 2-4 | formy wyższe | ||
| łowny – do 30% liczby kozłów zaplanowanych do odstrzału | 5 i starsze | bez względu na formę poroża | brak |
Za odnogę przyjmuje się odrost o długości powyżej:
– 2 cm w pierwszym porożu,
– 3 cm u osobników starszych.
f) Muflon
| Rodzaj odstrzału | Wiek – lata | Odstrzał prawidłowy „o” | Odstrzał nieprawidłowy „x” |
| opis form poroży | |||
| selekcyjny* – min. 50% ogólnej liczby tryków zaplanowanych do odstrzału | 2 | o długości ślimów do 30 cm | formy wyższe |
| 3-5 | o długości ślimów nie przekraczającej połowę obwodu okręgu tworzonego przez ich skręt | formy wyższe | |
| łowny – do 50% ogólnej liczby tryków zaplanowanych do odstrzału | 6 i starsze | bez względu na długość | brak |
*Za selekcyjne niezależnie od wieku uznaje się tryki, u których następuje wrastanie ślimów w kark lub żuchwę oraz tryki o kącie rozwarcia ślimów odbiegającym od 90o, a także z wyraźnymi uszkodzeniami pochwy rogowej.
VII. Wielkości odstępstw w ocenie prawidłowości odstrzałów
- Wiek samca:
– jeleń szlachetny, daniel, sarna, muflon – dopuszcza się pomyłkę do 1 roku w ocenie wieku przez myśliwego przed dokonaniem odstrzału u osobników w wieku łownym powyżej pierwszego poroża.
Muflon – dopuszcza się pomyłkę w ocenie wieku, przed dokonaniem odstrzału, przez myśliwego do 1 roku powyżej pierwszego poroża.
- Pomiary poroży, ślimów:
– dopuszcza się tolerancję w ocenie wymiarów liniowych do 20% ich wartości, ale zasada ta nie dotyczy odnóg jeleni i saren w 2. roku życia.
VIII. Ocena prawidłowości odstrzału i procedury przy jej wykonywaniu
- Oceny odstrzału samców zwierzyny płowej i muflonów, co do jej zgodności z zasadami selekcji osobniczej, zwanej dalej oceną, w przypadku obwodów podlegających wydzierżawieniu, dokonują:
- okręgowe komisje do spraw oceny prawidłowości odstrzałów, zwane dalej „komisjami”, powołane przez zarządy okręgowe PZŁ. Komisja pracuje w składach oceniających które powoływane są spośród członków komisji, przez zarządy okręgowe PZŁ, z uwzględnieniem art. 42d ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U. 2017, poz. 1295 z poźn. zm.);
b) w przypadku obwodów zarządzanych komisje powołane przez zarządców zgodnie z art. 42d ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U. 2017, poz. 1295, z późn. zm.);
2) w skład komisji jako przedstawiciele PZŁ mogą wchodzić jedynie członkowie posiadający uprawnienia selekcjonerskie;
3) właściwymi dla dokonania oceny są komisje okręgu, w którym pozyskana została zwierzyna;
4) oceny dokonywane są w zależności od potrzeb, jednak nie rzadziej niż raz do roku;
5) komisja dokonuje oceny spreparowanego trofeum łowieckiego (czaszka wraz z żuchwą) dostarczonego przez przedstawiciela dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego, ale
w przypadku osobników w 2. roku życia wystarczy okazanie fotografii łba (w skórze) ze znacznikiem trwale zapiętym na żuchwie i posiadającym czytelny numer, a także wypreparowanej żuchwy z tym samym znacznikiem.
Ponadto:
- ocena wieku jest dokonywana w oparciu o obraz starcia zębów w żuchwie,
- opis tyki jednostronnie złamanej przeprowadza się w oparciu o obraz tyki nieuszkodzonej.
Podczas oceny ma prawo być obecny myśliwy, który dokonał odstrzału zwierzyny;
6) za spreparowanie trofeum odpowiada myśliwy, który je pozyskał;
7) za trofeum spreparowane uważa się trofeum pozbawione tkanki mięsnej i łącznej oraz wybielone, z pełnym uzębieniem – z wyjątkiem ubytków naturalnych. W przypadku niestarannego usunięcia tkanek myśliwy jest zobowiązany przedstawić trofeum do ponownej oceny;
8) o terminie oceny dokonywanej przez komisję zarząd okręgowy zawiadamia dzierżawców i zarządców obwodów łowieckich na 21 dni przed oceną, z zastrzeżeniem przypadków, o których mowa w pkt. 9;
9) w przypadku realizacji odstrzału przez tzw. myśliwego komercyjnego ocena trofeum pozyskanego przez cudzoziemca dokonywana jest – a w przypadku pozostałych myśliwych komercyjnych – może być dokonywana, niezwłocznie po zakończonym polowaniu i spreparowaniu trofeum;
10) o wynikach oceny komisja zawiadamia zarząd okręgowy, a ten w przypadku stwierdzenia odstrzału ocenionego na punkt czerwony zawiadamia na piśmie zainteresowanego – myśliwego, który pozyskał trofeum będące przedmiotem oceny;
11) zainteresowany może w terminie 21 dni od otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w pkt. 10, zwrócić się z wnioskiem o ponowną ocenę. Ponownej oceny dokonuje skład oceniający, powołany spośród członków komisji, z wyłączeniem członków składu oceniającego, który dokonywał zakwestionowanej oceny. O terminie ponownej oceny zawiadamia się zainteresowanego na 14 dni przed wyznaczoną datą. Zainteresowany zobowiązany jest dostarczyć przy ponownej ocenie posiadaną część trofeum. W przypadku niedostarczenia części trofeum skład oceniający odstępuje od ponownej oceny. Składający odwołanie może przedstawić komisji dokument oceny wieku metodą histologiczną, który jest rozstrzygający, jeśli pochodzi z laboratorium posiadającego certyfikat Polskiego Związku Łowieckiego. Lista takich laboratoriów jest dostępna na stronie internetowej PZŁ;
12) komisja ze swych prac sporządza sprawozdanie i przekazuje je właściwemu zarządowi okręgowemu w terminie do 3 miesięcy od daty dokonania oceny;
13) na podstawie przedłożonego sprawozdania komisji, w przypadku oceny prawidłowości odstrzału oznaczonej punktem czerwonym, zarząd okręgowy właściwy dla miejsca dokonania oceny zawiadamia o tej ocenie zarząd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania zainteresowanego myśliwego;
14) zarząd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania myśliwego, na podstawie zawiadomienia, o którym mowa w pkt 13, nakłada na myśliwego kary porządkowe wymienione w art. 42da ustawy Prawo łowieckie;
15) zarząd okręgowy, o którym mowa w pkt 14, o nałożeniu kary porządkowej informuje:
– zarząd okręgowy właściwy dla położenia obwodu, w którym nastąpił odstrzał, – koło łowieckie, którego członkiem jest ukarany myśliwy,
– dzierżawcę lub zarządcę obwodu, gdzie nastąpił odstrzał;
16) komisje są zobowiązane do trwałego oznakowania trofeum poprzez nawiercenie przy prawym możdżeniu otworu o średnicy 3–6 mm. W przypadku dokonanej oceny na punkt czerwony połowa żuchwy pozostaje w dyspozycji komisji do czasu sporządzenia sprawozdania. Wszystkie żuchwy niezależnie od oceny podlegają trwałemu oznakowaniu;
17) w przypadku:
a) nieprzedstawienia komisji trofeum do oceny;
b) przedstawienia komisji trofeum w stanie uniemożliwiającym dokonanie oceny;
c) próby świadomego wprowadzania w błąd komisji;
d) dwukrotnego przedstawienia komisji do oceny tego samego, nieprawidłowo spreparowanego trofeum; właściwy zarząd okręgowy może zawiadomić rzecznika dyscyplinarnego;
18) wszystkie pomiary elementów trofeów dokonywane są wg formuły CIC;
19) przy dokonywaniu prawidłowości odstrzału skład oceniający stosuje poniższą punktację:
– odstrzał prawidłowy 1 pkt zielony (O),
– odstrzał nieprawidłowy 1 pkt czerwony (X),
IX. Wycena medalowa
1. Wyceny ostatecznej trofeów dokonuje komisja wyceny medalowej powołana przez Zarząd Główny PZŁ.
2. Trofea samców zwierzyny płowej i muflonów, kwalifikujące się do wyceny medalowej (wg Rozporządzania Ministra Środowiska z dnia 19 maja 2005 r.), winny być wycenione wstępnie przez komisję oceny prawidłowości odstrzału samców zwierzyny płowej i muflonów (dalej zwanej komisją) podczas dokonywania oceny prawidłowości odstrzału.
3. Wycena wstępna trofeów kwalifikujących się do wyceny medalowej pozyskanych przez cudzoziemców powinna być dokonywana przez komisję oceny, niezwłocznie po zakończonym polowaniu i spreparowaniu trofeum.
4. Zarządy okręgowe prowadzą rejestry łowieckich trofeów medalowych.
5. Wyceny trofeów medalowych odbywają się co najmniej raz do roku.
6. Trofea medalowe podlegają ewidencji i ujmowane są w Centralnym Rejestrze Trofeów Łowieckich prowadzonym przez Zarząd Główny PZŁ.
7. Do ostatecznej wyceny trofeów brązowo i srebrnomedalowych uprawnieni są eksperci powołani przez Zarząd Główny PZŁ, a do wyceny ostatecznej trofeów złotomedalowych sędziowie seniorzy powołani przez CIC.
UZASADNIENIE ZMIAN
Gospodarowanie populacjami zwierząt łownych zgodnie z ustawą Prawo łowieckie jest jednym z podstawowych zadań myśliwych. Aktualizacja zasad gospodarowania zwierzyną grubą, w tym łowieckiej selekcji, jest jednym z nich. Ostatni dokument regulujący tą kwestię wszedł w życie w 2018 roku. Okres czterech lat realizacji przyniósł bogate doświadczenia, które stanowią kanwę zaproponowanych zmian.
Zmiany na wstępie, a więc w preambule zasad, oraz końcowe, czyli dotyczące punktu VIII, są przede wszystkim konsekwencją wniosków, które napłynęły z terenu. Pozostałe wynikają z rekomendacji do planowania łowieckiego, które komisja hodowlana przesłała do NRŁ w 2020 roku. Zgodnie z uchwałą NRŁ z 2021 roku, komisja hodowlana miała bowiem najważniejsze zapisy z tego dokumentu ująć w Zasadami selekcji… Zaproponowaliśmy także kilka korekt zasad odstrzału selekcyjnego, aby uniknąć sytuacji opisanej poniżej.
Liberalizacja zasad selekcji łowieckiej wprowadzona w życie w 2018 roku została niekiedy źle zrozumiana i wykorzystana. Najprawdopodobniej nie zauważono, że w okręgach można wprowadzać zmiany, ale „w celu ochrony jakości populacji”. Za takie trudno uznać modyfikacje na Dolnym Śląsku, gdzie odrost u jelenia byka musi mieć 12 cm, aby mógł być uznany za odnogę, a na Podlasiu odpowiednio 10 cm. Z kolei w okręgu szczecińskim wolno strzelać byki jednostronnie koronne od 2. poroża. Stąd propozycja korekty w punkcie 2. przepisów ujętych w preambule do zasad łowieckiej selekcji.
Utrudnieniem dla łowczych kół, a także myśliwych stał się nowy podział, czyli wyłącznie na osobniki łowne i selekcyjne. W związku z tym zaproponowano, zgodnie z wnioskami z okręgów, rozszerzenie zapisów w punkcie 4. preambuły.
Zapisy w punkcie 6. skorygowano, gdyż były częściowo niezgodne z zasadami sporządzania wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (WŁPH), które obecnie są zawarte w ustawie Prawo łowieckie. Zaproponowano też odsyłacz do ustawy.
Wnioskujemy także o rozwinięcie punktu 8., bez którego istniejący zapis był w zasadzie martwy. Ponadto mógł prowadzić do niekorzystnych decyzji, jak w przypadku p. 2.
Potrzeby zmian w zasadach gospodarowania zostały przedstawione szeroko w uzasadnieniu rekomendacji do planowania łowieckiego w populacjach zwierzyny grubej. Przywołamy więc tylko najważniejsze z nich:
- tytuł punktu IV. został zmieniony, gdyż w rocznym planie łowieckim (RPŁ) nie jest wpisywany przyrost zrealizowany (czyli na koniec roku łowieckiego), lecz przyrost młodych przed jesiennym sezonem polowań. Taki jest też określany w praktyce – podczas obserwacji letnich lub jesiennych, które coraz częściej są prowadzone w naszym kraju.
- w rozwinięciu p. II. Ocena zagęszczenia, powinno być wiosennego, bo od lat inwentaryzacje mają miejsce właśnie w tym czasie. Limity zagęszczeń upoważniających do planowania odstrzału proponujemy ograniczyć do gatunków rodzimych, bowiem w przypadku obcych, może pojawić się konieczność eliminacji na danym terenie. W przypadku sarny dodano limit na 100 ha powierzchni leśnej, bo takie przeliczenie obowiązuje w WŁPH.
- w rozdziale IV przedstawiono widełki obrazujące różnice w wielkości przyrostu w Polsce. Wcześniejszy, skrócony zapis powodował, że zwykle przyjmowano górny poziom przyrostu, bo tylko taki był dostępny i w efekcie przeszacowywano rozrodczość.
- w rozdziale V zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania śmiertelności naturalnej przy planowaniu wielkości odstrzału. Przyrost młodych w jesieni nie może być automatycznie poziomem pozyskania, bowiem śmiertelność z przyczyn pozałowieckich jest znacząca m.in. z powodu coraz powszechniejszego występowania wilka, a także kolizji drogowych i nadal obecnego kłusownictwa.
- w tym samym rozdziale V dodano widełki obrazujące optymalny poziom pozyskania poszczególnych grup wiekowych, przypominając, że śmiertelność naturalna samców jest większa niż samic, stąd odwrotne proporcje w planach pozyskania. Zwrócono też uwagę na potrzebę znacznego odstrzału młodzieży (zwłaszcza u dzików), a także osobników w 2. roku życia (u jeleniowatych).
Rozdział VI, czyli zasady selekcji poszczególnych gatunków, zawiera zmiany próbujące pogodzić oczekiwania myśliwych i potrzeby zachowania prawidłowo ukształtowanych populacji.
Jeleń szlachetny:
- w 2. roku życia selekcyjne są wszystkie szpicaki bez odnóg,
- w 3.-5. roku życia selekcyjne są wszystkie osobniki niekoronne, możliwość ochrony byków powyżej ósmaka zostawiamy okręgom,
- w 6.-10. roku życia selekcyjne są wszystkie formy niekoronne, jednostronnie koronne, a także obustronnie, jednak nie więcej niż z trzema odnogami powyżej 5 cm (+20%) w koronach, możliwość całkowitej ochrony byków obustronnie koronnych zostawiamy okręgom.
Daniel: - w 2. roku życia selekcyjne są wszystkie szpicaki,
- w 3. roku życia selekcyjne są wszystkie łyżkarze, ale nie półłopatacze (forma została opisana pod tabelą),
- w 4.-7. roku życia selekcyjne są dodatkowo łopatacze z zatokami rozcinającymi płaszczyznę łopaty do połowy jej wysokości, ale także szerokości, co jednak nie dotyczy zatoki położonej tuż nad ostrogą.
Sarna: - w 2. roku życia selekcyjne są wszystkie szpicaki, a także widłaki i szóstaki z odnogami poniżej 2 cm,
- w 3.-5. roku życia selekcyjne są wszystkie poza szóstakami regularnymi, czyli z kompletem odnóg powyżej 3 cm (+ 20%).
Tym samym odchodzimy od niezgodnego z piśmiennictwem (patrz punkt 1a. preambuły) nazywania szydlarzami rogaczy z porożem widłaka lub szóstaka z krótkimi odnogami.
Muflon: - selekcyjne są także tryki o wyraźnie uszkodzonych puszkach rogowych, co jest przyjęte w Europie dla tego gatunku.
Dodatkowo komisja proponuje dopuszczenie odstępstw w ocenie wieku tylko w odniesieniu do osobników łownych oraz ograniczenie tolerancji w ocenie długości odnóg do zwierząt powyżej 2. roku życia. Jest to istotne zwłaszcza w przypadku roczniaków sarny, dla których od 2018 roku wymagana jest odnoga o długości co najmniej 2 cm.
W nawiązaniu do rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska (w przygotowaniu), które dopuszcza możliwość letnich polowań na łańki i szpicaki, komisja hodowlana rekomenduje zmianę. Polegałaby ona na umożliwieniu myśliwym polującym latem na szpicaki, ale także dokonującym odstrzału samców w 1. porożu w innych okresach sezonu polowań – także pozostałych gatunków jeleniowatych – wykorzystania uproszczonej formy prezentacji poroża i żuchwy przed komisją oceny prawidłowości odstrzału. Zaproponowana formuła zapewnia niezbędną wiedzę o zrealizowanym odstrzale, a nie będzie zmuszała do preparowania niewielkich trofeów przez tych myśliwych, dla których istotna jest dziczyzna. Mamy nadzieję, że takie rozwiązanie spotka się z akceptacją Rady, bowiem od kilku lat PZŁ pracuje nad swoim wizerunkiem w oparciu o promocję spożycia mięsa zwierząt łownych. Wprowadzenie na rynek większej ilości dziczyzny z młodych osobników jest działaniem zgodnym z takim podejściem do PR.
Ponadto, powracając do wniosków z terenu, proponujemy przywrócenie zasady tzw. „lustrzanego odbicia” w przypadku złamania jednej z tyk. Od czasu rezygnacji z takiego zapisu, czyli od 2018 roku, popularnym staje się wyłamywanie fragmentów poroża – zwłaszcza jeleni, w celu dostosowania do wymogów ujętych w zasadach selekcji. Koniecznym jest też zapis wskazujący, iż komisyjna ocena poroża odbywa się w oparciu o analizę starcia zębów w żuchwie, a badania histologiczne są rozwiązaniem alternatywnym w przypadku odwołania myśliwego od pierwszej oceny. Współcześnie, niektórzy myśliwi przychodzą od razu z trofeum i certyfikatem z firmy X, które zawiera ocenę histologiczną wieku odbiegającą od obrazu starcia i stawiają komisję „pod ścianą”.
Z kolei brak punktów żółtych skutkuje niejednokrotnie niestaranną preparacją, zwłaszcza słabszych trofeów. Trudno natomiast wszystkie takie osoby od razu kierować do rzeczników, którzy i tak mają liczne obowiązki. W związku z tym proponujemy najpierw zobowiązać myśliwego do ponownego przedstawienia trofeum, np. przed komisją odwoławczą, a jeśli tego nie zrobi, to wtedy możliwe staje się skierowanie sprawy do rzecznika – zarówno za złe preparowanie, jak i za nieprzedstawienie trofeum do oceny.